انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
ریاست: حسن بلخاری
کشور: ایران
شهر: تهران
نوع فعالیت:پژوهشی
سایت: http://anjom.ir/
ایمیل: info@anjom.ir
تلفن: 021.55374531-3 , 021.55380416
آدرس: ساختمان مرکزی: تهران، خيابان ولي‌عصر (عج)، پل امير بهادر، خيابان سرلشکر علی‌اکبر بشيري، شماره 71

تاریخچه

انجمن آثار و مفاخر فرهنگي به‌ منظور معرفي و بزرگداشت بزرگان و مفاخر فرهنگ و تمدن ايران و اهتمام به حفظ و نگهداري آثار تاريخي و ملي در سال 1304 با نام "انجمن آثار ملي" تأسيس شد و اكنون نيز به فعاليت خود ادامه مي‌دهد.

انجمن آثار ملي به ابتكار سردار معظم خراساني (عبدالحسين تيمورتاش) و به‌همت تني چند از رجال آن دوران يعني حسن مستوفي (مستوفي‌الممالك)، حسن پيرنيا (مشيرالدوله)، ابراهيم حكيمي (حكيم‌الملك)، محمدعلي فروغي (ذكاءالملك)، حسن اسفندياري (محتشم‌السلطنه)، فيروز ميرزا فيروز (نصرت‌الدوله)، نصرالله تقوي، و كيخسرو شاهرخ به‌صورت عام المنفعه و غيردولتي تأسيس شد.

اهداف

هدف اين عده از تشكيل انجمن افزايش دلبستگي مردم به آثار هنري و علمي و ادبي و تجليل از بزرگان ايران و ارائه خدمات آنان و برانگيختن احساسات ملي مردم و در نهايت كمك به بيداري و يگانگي و وحدت ملي بود. در نخستين اساسنامه انجمن، هدف از تشكيل آن "پژوهش علاقه عامه به آثار قديمه علمي و صنعتي ايران و سعي در نگهداري صنايع مستظرفه و صنايع دستي و حفظ سبك و شيوه قديم آنها" ذكر شده است. از مقاصد ديگر انجمن، استفاده از مجموعه‌هاي نفيس تحت تصرف دولت يا مؤسسه‌هاي ملي و بهره‌مند كردن مردم از آنها به‌واسطه تعليم در مدارس و عرضه داشتن به عموم است. مطابق نظامنامه انجمن، اعضاي آن عبارت بودند از:

1) اعضاي مؤسس (شامل پانزده نفر) كه كميته فني انجمن را تشكيل مي‌دادند؛

2) اعضاي عمومي؛

3) اعضاي افتخاري. تعداد اعضاي عمومي و افتخاري نامحدود بود. اعضاي افتخاري اعضايي بودند كه خدماتي به آثار علمي و صنعتي ايران كرده، به اهداف انجمن علاقه داشته، يا كمك‌هاي مادي و معنوي مهمي به انجمن كرده بودند.

پس از تصويب قانون حفظ آثار عتيقه در سال 1311 و تأسيس اداره تحقيقات در وزارت فرهنگ، وظيفه تعمير و نگهداري ابنيه و آثار تاريخي و جز آن برعهده آن اداره قرار گرفت .

فعالیت تا قبل از انقلاب

نخستين اقدام مهم و اساسي انجمن، بناي آرامگاه حكيم ابوالقاسم فردوسي در طوس و برگزاري همايشي بين‌المللي به مناسبت هزارمين سال تولد فردوسي در سال 1313 در تهران بود كه هزينه آن از راه جمع‌آوري اعانه از توانگران وطن‌دوست و مدارس و كمك‌هاي مجلس شوراي ملي تأمين شد. پس از برگزاري جشن هزاره فردوسي و انجام بناي آرامگاه او در طوس، انجمن تعطيل گرديد و بار ديگر در آذرماه 1323 توسط اعضاي مؤسس كه باقي مانده بودند با تغييراتي در اساسنامه و آيين‌نامه تشكيل شد.

در سال 1333، انجمن، كنگره هزاره ابن سينا را به مناسبت هزارمين سال تولد وي در تهران برگزار و كتابخانه‌اي در كنار آرامگاهش در همدان تأسيس كرد و پيكره وي را در ميدان بوعلي همدان نصب كرد و علاوه بر گردآوري كتاب‌ها و رساله‌هايي كه درباره او نگاشته شده بود، در مورد تصحيح و چاپ آثار وي نيز اقدام شد و تمبرهاي يادبودي از آثار ملي ادوار مختلف باستاني و تاريخي ايران نيز به همين مناسب انتشار يافت.

انجمن در طول فعاليت خود تا سال 1355 بيش از سي آرامگاه و چندين بناي يادبود بنا كرد از جمله اين بناها مي‌توان از آرامگاه بزرگان زير نام برد: فردوسي (1313، تجديد بنا 1347)، ابن‌سينا (1330)، سعدي (1330)، نادر (1338)، عطار (1339)، خيام (1340)، كمال‌الملك (1340)، امامزاده محروق (1344)، صائب (1346)، باباطاهر (1349)، اديب‌الممالك فراهاني (1350)، روزبهان بقلي (1351)، شاه شجاع (1352)، واعظ كاشفي (1354)، ابن يمين (1355)، سيدجمال‌الدين اسدآبادي (1355)، و ... .

انجمن آثار ملي براي تعمير آثار تاريخي ايران با وزارت فرهنگ و اداره كل باستان‌شناسي و سازمان ملي حفاظت آثار باستاني همكاري بسيار داشت و از جمله در بازسازي بناهاي تاريخي زير، از طريق تأمين برخي هزينه‌ها، نقش داشت: بازه هور در خراسان (1343)، كاخ چهلستون در اصفهان (1343)، آستانه شيخ صفي‌الدين در اردبيل (1343)، گنجنامه همدان (1343)، معبد چغازنبيل در خوزستان (1343)، باغ فين كاشان (1343)، تكيه اميرچغماق در يزد (1343)، كاخ هشت بهشت (1343)، بناهاي تاريخي گنجعلي‌خان در كرمان (1345)، كاخ اردشير بابكان در فيروزآباد (1345)، مسجد وكيل در شيراز (1346)، چهارطاق عهد ساساني در قصر شيرين (1347)، مسجد جامع كبير يزد (1347)، مسجد كبود در تبريز (1347)، ارگ كريم‌خان در شيراز (1348)، قلعه فلك‌الافلاك در خرم‌آباد (1348 و 1349)، پل الله‌ورديخان و پل خواجو در اصفهان (1349)، و ... .

از ديگر فعاليت‌هاي انجمن، تشكيل كتابخانه‌اي تخصصي بود. اين كتابخانه در سال 1347 با صدوشش جلد كتاب بنيان نهاده شد و به‌تدريج كتاب‌ها و انتشارات مختلف در زمينه تاريخ، جغرافيا، باستان‌شناسي، هنر، و ادبيات و فرهنگ ايران، از طريق مبادله، خريد، و اهدا در اين كتابخانه فراهم گرديد. در سال 1348 كتابخانه عبدالحسين بيات به انجمن اهدا شد كه داراي چندين جلد كتاب خطي نيز بود. چندي بعد مجموعه خيام احمد افشار شيرازي بالغ بر سيصدوهفت جلد كتاب چاپي كمياب و مهم درباره خيام و رباعيات وي و ترجمه آنها به زبان‌هاي مختلف براي كتابخانه خريداري شد.

بخش انتشارات انجمن آثار ملي نيز كه از سال 1304 آغاز به‌كار كرده بود تا سال 1357 بيش از صدوپنجاه عنوان كتاب از آثار بزرگان فرهنگ ايران را به‌چاپ رساند. انتشار مجموعه گنجينه ايران يكي از فعاليت‌هاي مهم و ارزرشمند انجمن آثار پيش از سال 1357 است. اين گنجينه، يك دوره كتاب ايران‌شناسي است و مشتمل بر كتاب‌هايي در زمينه تاريخ، جغرافيا، باستان‌شناسي، مردم‌شناسي، جغرافياي تاريخي، زبان و فرهنگ، آداب و رسوم، و شرح حال رجال ايران است.

فعالیت بعد از انقلاب

فعاليت انجمن آثار ملي در سال 1358 متوقف شد و در سال 1365 با نام "انجمن آثار و مفاخر فرهنگي" بار ديگر آغاز به‌كار كرد. طبق اساسنامه انجمن، مصوب 1366، انجمن زير نظر هيأت امنا اداره مي‌شود كه اعضاي آن عبارتند از:

1) رئيس‌جمهور (رياست عاليه)؛

2) وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي؛

3) وزير فرهنگ و آموزش عالي؛

4) سه نفر از استادان و شخصيت‌هاي دانشگاهي به‌معرفي وزير فرهنگ و آموزش عالي و تأييد شوراي عالي انقلاب فرهنگي؛

5) سه نفر از عالمان و شخصيت‌هاي فرهنگي و هنري كشور به‌معرفي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و تأييد شوراي عالي انقلاب فرهنگي.

در اين اساسنامه هدف از تأسيس انجمن، معرفي و بزرگداشت عالمان و متفكران عرصه فرهنگ و تمدن اسلام و ايران و احيا و انتشار آثار ارزنده آنان و همچنين معرفي آثار فرهنگ و تمدن اسلام و ايران و نقش و سهم ايرانيان در اعتلا و ارتقاي آن ذكر شده است.

انجمن آثار و مفاخر فرهنگي تا سال 1372 فاقد هرگونه اعتبار جاري براي انجام فعاليت‌ها و وظايف خود بود. پس از آنكه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي اعتباري را براي انجمن در نظر گرفت، انجمن اقدام به تشكيل شعبه‌هاي متعدد در مراكز استان‌ها و نيز خارج كشور كرد. در همان سال به بازسازي مقبره علي‌اكبر دهخدا در ابن‌بابويه همت گماشت و در سال 1374 مقبره محمد عبدالكريم شهرستاني را بازسازي كرد.

انجمن در راه تحقق اهداف خود تاكنون اقدام به برگزاري نمايشگاه‌هايي كرده است كه برخي عبارتند از: نمايشگاه قلم تاريخ (19 بهمن ـ 14 اسفند 1373)؛ نمايشگاه بوستان فرزانگان (19 بهمن ـ 2 اسفند 1374)؛ و نمايشگاه زندگينامه‌ها (15 بهمن ـ 2 اسفند 1375). همچنين در سال 1375 اقدام به تشكيل دو كلاس "آشنايي با رياضيات" و "نجوم قديم" براي علاقه‌مندان كرد.

واحد انتشارات انجمن نيز پس از دوره فترت، از شهريور 1373 آغاز به‌كار كرد و تاكنون تعدادي از كتاب‌هاي ناياب گنجينه ايران را، كه مجموعه‌اي چهل جلدي است، تجديد چاپ كرده است. علاوه بر آن، كتاب‌هاي جديدي را درباره تاريخ و جغرافياي مناطق مختلف ايران و معرفي مشاهير و دانشمندان ايران و جهان اسلام منتشر كرده است. انجمن همچنين در راستاي اهداف خود تاكنون يادنامه‌ها و جشن‌نامه‌هايي منتشر كرده است. "دفتر نشر ميراث مكتوب" نيز كه ايجاد آن در دي 1373 در معاونت امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تصويب شد، از سال 1375 به اين انجمن پيوست و در احيا و تصحيح و چاپ نسخ خطي در زمينه‌هاي مختلف فلسفي، تاريخي، و جغرافيايي تلاش مي‌كند.

انجمن تا آبان 1380، بيست و چهار بزرگداشت را براي بزرگان علم و ادب و فرهنگ برگزار كرده و در همين سال فصلنامه نامه انجمن را نيز منتشر ساخته است. اين فصلنامه، در واقع، انتشار مجدّد نشريه انجمن آثار ملي است كه پيش از انقلاب (از سال 1355) فقط تا چهار شماره منتشر شده بود.

منشورات انجمن

انجمن تاكنون بيش از دويست عنوان كتاب در حوزه‌هاي فلسفه و دين، هنر، تاريخ و جغرافيا، كليات، علوم نظري و عملي، ادبيات، و برخي آثار استثنايي منتشر كرده است كه از آن جمله مي‌توان به موارد زير اشاره كرد :

ابراهيم ادهم: زندگي و سخنان او؛ آرامگاه در گستره فرهنگ ايراني؛ از آستارا تا استارباد؛ فهرستواره كتا بهاي فارسي؛ حكيم عمر خيام به‌عنوان عالم جبر؛ شرح احوال و نقد و تحليل آثار شيخ فريدالدين محمد عطار نيشابوري؛ جهانگشاي جويني؛ دستور زبان فارسي ميانه؛ سهم ارزشمند ايران در فرهنگ جهان؛ اقليم پارس؛ بيان‌التنزيل؛ جنبش جنگل و ميرزا كوچك‌خان؛ اثر آفرينان؛ يادنامه اديب نيشابوري؛ ره‌آورد حكمت؛ نهايه‌الاîرب في اخبارالفرس و العرب؛ منتخب التواريخ و... .