مؤسسۀ فرهنگى ترجمان وحى

مؤسسۀ فرهنگى ترجمان وحى
کشور: ایران
شهر: قم
تأسیس: 1373
نوع فعالیت:علمی، پژوهشی
سایت: http://cthq.ir
ایمیل: cthquran@gmail.com
تلفن: 37789315-025 ، 37789318-025
آدرس: بلوار 15 خرداد، تقاطع شهید نظری ثابت، جنب اورژانس
موضوعات کاری:ترجمه قرآن

«مؤسسۀ فرهنگى ترجمان وحى» با هدف ارائه ترجمه‏ هایى صحیح، سلیس، شیوا و به دور از تحریف قرآن مجید، در سال ۱۳۷۳ تأسیس گردید و در سال ۱۳۸۳ با نظر مساعد هیئت مؤسس و بنیان‏گذاران به عنوان مؤسسه‏اى كه داراى شخصیت حقوقى مستقل است تحت شمارۀ ۱۷۷۸۸ در ادارۀ كل ثبت كشور به ثبت رسید.

این مؤسسه به خاطر اهمیت موضوع و براى پرهیز از به هدر دادن هزینه‏ ها در انجام كارى موازى، ابتدا تحقیقى همه جانبه را در كشور آغاز نمود و ضمن تماس با كلیۀ مراكز علمى، فرهنگى و نهادها و ارگانهاى تحقیقاتى و حتى مؤسسات خصوصى و كارهاى انفرادى اشخاص حقیقى كه گمان انجام چنین كارى از آنان مى‏رفت به این نتیجه رسید كه در ایران كار ترجمۀ قرآن به زبانهای زندۀ دنیا، موضوع در دست انجام هیچ شخص و یا گروه و مؤسسه‏اى نیست. لذا براى انجام این مهم با دوراندیشى و به دور از هرگونه شتاب‏زدگى ابتدا به بررسى پیشینۀ كار پرداخت و براى این منظور حاصل كار صدها نفر از كسانى را كه در طول تاریخ ترجمه با مذاهب و آئین‏هاى مختلف در سراسر جهان با زبانها و گویش‏هاى مختلف اقدام به ترجمۀ قرآن نموده بودند را مورد مطالعه و بررسى قرارداد. كه حاصل آن اقداماتى است كه ذیلاً به آنها اشاره مى‏شود:

الف: تهیۀ ترجمه‏ هاى چاپى قرآن

براى اطلاع از محتواى ترجمه‏ هاى چاپ شده، نقاط قوت و ضعف آنها، و به منظور جلوگیرى از اشتباهات گذشتگان، «مؤسسۀ فرهنگی ترجمان وحی» نخست به تهیۀ نسخه‏هاى قرآنهاى ترجمه شده به زبانهاى مختلف اقدام نمود كه تا كنون تعداد آنها به ۵۶۰۸۰۸ جلد مى‏رسد و توسط ۱۲۶۲ مترجم به ۱۴۵ زبان ترجمه شده است. قدیمی‌ترین ترجمۀ قرآن به زبان لاتین است كه در سال ۱۱۴۳م. بوسیلۀ كشیشی‌ مسیحی به نام رابرت كيتونی با هدف مبارزه با اسلام انجام شده و این ترجمه مبنای ارائۀ چند ترجمۀ جدید دیگر بر زبان‌های: آلمانی، انگلیسی، ایتالیایی، چک، روسی، فرانسه، هلندی و یونانی شده است. تنوع این ترجمه‌ها به گونه‌ای‌ است كه گاهی در یك زبان بیش از ۵۰۸۰۸ ترجمه چاپ شده وجود دارد مثل زبان اردو و یا زبانهای پرمخاطب دیگری چون زبان فارسی و یا انگلیسی که به ترتیب ۱۷۰۸ و ۱۵۰۸ ترجمۀ مختلف از آنها تاكنون ارائه شده؛ بدیهی است كسانی كه بخواهند در حوزه اینگونه زبانها اقدام به ترجمه كنند باید با احاطه و آگاهی از تجربیات گذشتگان گام در این میدان نهند و از سابقه ترجمه و پیشینۀ آن در هر زبانی اطلاعات کافی را به دست آورند.

ب: تهیۀ شناسنامۀ اجمالى ترجمه‏ ها

همزمان براى شناسایى ترجمه‏ ها چه از نظر صحت و اتقان و چه از نظر شیوایى و رسایى و چه از نظر ویرایش و نگارش، براى هر قرآن شناسنامه‏اى مجزّا در مؤسسه تهیه شده كه در آن محورهاى مختلفى مورد ارزیابى قرار گرفته است، از جمله: بیوگرافی مترجم، سوابق او، كیفیت ترجمه، میزان آگاهى مترجم از زبان مبدأ و مقصد، منابع مورد استفاده در ترجمه، تعریف و تقریظ دیگران بر آن ترجمه، نقطه نظرها و دیدگاه‏هاى مذهبى مترجم، كیفیت چاپ آن ترجمه از نظر بى‏ غلط بودن و مسائل دیگر. تهیۀ این شناسنامه‌ها در هر زبان این امكان را برای مترجم به وجود می‌آورد كه با آگاهی از پیشینۀ كار و پرهیز از لغزشهای گذشتگان برای ارائۀ ترجمه‌ای جدید مطابق با نیازهای عصری و تطور آن زبان اقدام، و از كارهای تكراری و كم‌ارزش پرهیز كند.

ج: راه‌اندازی و انتشار مجلۀ تخصّصى ترجمان وحى

یكی از كارهای مفید دیگری كه بستر مناسب را برای ارائۀ ترجمه‌های صحیح از قرآن كریم فراهم می‌كند انتشار مجله‌ای تخصصی است كه مسائل و موضوعات مرتبط با بحث ترجمۀ قرآن و مشكلات آن را مطرح كند، مؤسسه از آغاز تأسیس به فكر راه‌اندازی این مجله بود تا اینكه در سال ۱۳۷۶ نخستین شمارۀ آن با همكاری جمعی از قرآن پژوهان انتشار یافت. ترجمان وحى دو فصلنامه‏اى است كه در پایان تابستان و زمستان هر سال از سوى مؤسسۀ فرهنگى ترجمان وحى منتشر مى‏شود و تاكنون ۳۳ شماره از آن منتشر شده. هدف از انتشار این مجله تقویت بنیۀ علمى مترجمان، اطلاع‌رسانى در زمینۀ مباحث نظرى ترجمۀ قرآن در سطح جهان، بررسى و نقد ترجمه‏هاى قرآن و استفاده از نظرات و تجربیات مترجمان و محققان علوم قرآنى است.

مهمترین موضوعاتى كه مجلۀ ترجمان وحى به آنها مى‏پردازد:

مقالات نظرى دربارۀ مبانى ترجمه.

مقالات نظرى دربارۀ فهم متون مقدس، از جمله فهم و تفسیر قرآن كریم.

معرفى، بررسى و نقد ترجمه‏ هاى قرآن كریم به زبان‌هاى مختلف.

معرفى تازه‏ترین ترجمه‏ هاى قرآن كریم به زبان‌هاى معروف و زندۀ دنیا.

معرفى و آشنایى و گفت‏گو با مترجمان زندۀ قرآن كریم.

انتشار بخشهایى از ترجمه‏ هاى انجام یافته در مؤسسۀ فرهنگی ترجمان وحی.

درج اخبار پژوهشى مربوط به ترجمۀ قرآن كریم.

طرح و بررسى آراى اسلام‏ شناسان مسلمان یا مستشرقان دربارۀ تاریخ، زبان و علوم قرآنى.

د: آرشیو مقالات و بحث‏هاى نظرى ترجمۀ قرآن (به زبان فارسی)

بدون شك، اطلاع از نقد و نظرها در مورد ترجمه ‏هاى چاپ شدۀ قرآن و كیفیت آنها، و چالش‌های پیش‌روی مترجم برای ارائۀ ترجمه‌ای صحیح و قابل قبول یكى از مسائل لازم در این زمینه است. به همین جهت و با توجه به ضرورت این كار از آغاز تأسیس در مؤسسۀ فرهنگی ترجمان وحی تحقیق و جست‏وجو در مطبوعات داخلى و خارجى و سایر منابع علمی پیرامون نقطه نظرهاى ارائه شده در رابطه با ترجمه‏ هاى چاپ شدۀ قرآن و مباحث نظرى ترجمه براى اطلاع از محتویات ترجمه‏ ها و كیفیت آنها در دستور كار قرار گرفت، و با همکاری تعدادی از قرآن‌پژوهان کلیّۀ مقالات، نقدها، مصاحبه‌ها و آنچه مرتبط با موضوع ترجمۀ قرآن بود جمع‌آوری گردید كه روى هم رفته تعداد مقالات آرشیو شده در این زمینه بالغ بر ۳۷۰۸۰۸ مقاله است كه قریب ۱۲۶۰۸ مقالۀ آن موضوعاتی در مورد ترجمه‏ هاى فارسى قرآن است، این مقالات محدودۀ زمانی هفتاد سال را شامل می‌شود كه از آغاز بحث ترجمۀ قرآن كه قدیمی‌ترین آن مربوط به سال ۱۳۲۲ شمسی است از جمله نقد مرحوم شهید مطهرى بر ترجمۀ مرحوم ابوالقاسم پاینده را دربر می‌گیرد و پایان آن آخرین مقاله چاپ‌شده تا آخر سال ۱۳۹۱ است. از آنجا كه مترجم قرآن گذشته از احاطه به زبان مبدأ و مقصد باید از توانایی‌های دیگری چون تفسیر، كلام، تاریخ، معانی، بیان،‌ بلاغت، شعر جاهلی و ... آشنایی داشته باشد. مقالات تحقیقی جمع‌آوری شده گذشته از داشتن اطلاعاتی در زمینه‌های فوق موضوعاتی چون: تاریخ ترجمۀ قرآن،‌ ترجمه‌پذیری قرآن، دشواری‌های ترجمه، چالش‌های پیش‌روی مترجمان، مباحث زیربنایی ترجمۀ قرآن، بحث‌های پژوهشی در مفهوم‌شناسی واژگان قرآن، لغزشگاهای مترجمان در انتخاب واژگان مناسب، مصاحبه با مترجمان قرآن، بیوگرافی مترجمان، و معرفی مراكز قرآنی مربوط به ترجمۀ قرآن را شامل می‌شود که حاصل قریب ۱۵ سال تلاش همکاران اینجانب می‌باشد که آماده‌سازی و هم‌اكنون در چند جلد به زیور طبع آراسته شود. كاری كه پیش روی شماست حاصل این تلاش می‌باشد كه با وسواس و دقت و امانتداری جمع‌آوری،‌ و هم‌اكنون برای علاقمندان یكجا عرضه می‌شود.

بدون شك برای انجام كاری بزرگ كه مهمترین میراث ماندگار و اثری پر از رمز و راز است اطلاع و اشراف از كوشش دیگران برای راهیابی به مفاهیم والای قرآن می‌تواند گامی مؤثر در ارائۀ اثری قویم و ماندگار باشد.

«مؤسسۀ فرهنگی ترجمان وحی» ضمن تقدیر از همۀ كسانی كه برای ارائۀ این آثار ارزشمند تلاش كرده‌اند وظیفۀ خود می‌داند كه از همكاران خود در مؤسسه نیز كه در جمع‌آوری پالایش، ویرایش، تصحیح و مقابله و حروف چینی و نهایتاً آماده‌سازی آنها برای چاپ اقدام كرده‌اند آن قدردانی كند.

چشم‌انداز آینده

هم اكنون به بركت انقلاب اسلامی دانشجویانی از قریب هشتاد كشور جهان در حوزه علمیه قم مشغول به تحصیل علوم دینی و كسب معارف اسلامی هستند، این دانشجویان در طول قریب ده سال اقامت خود در ایران زبانهای فارسی و عربی، معارف اسلامی و فرهنگ اهل بیت را فرا می‌گیرند و قدرت استفاده از تفاسیر و منابع دست اول را نیز خواهند داشت و در نهایت با گذراندن دوره‌هایی محدود توانایی خود را در زبان مقصد كه همان زبان مادری آنهاست بالا می‌برند. مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی در نظر دارد ضمن دعوت از افراد نخبه از بین این دانشجویان اهداف ترجمه قرآن را پی‌گیری كند و به وسیله آنان ترجمه‌هایی شیوا و روان از قرآن آماده كند و با استفاده از اساتید مجرب زبان مورد نظر آنها را ویراستاری و در نهایت در كشورهای خودشان منتشر نماید.

برای این منظور از پنج سال پیش با برنامه‌ریزی مقدمات این كار را فراهم نموده و تاكنون اقدامات ذیل را انجام داده است:

الف: احداث ساختمانی متناسب با نیازهای علمی و پژوهشی برای این موضوع در زمینی به مساحت سه هزار متر مربع با ظرفیت چهار هزار متر مربع زیر بنا در پنج طبقه با اختصاص فضاهایی مناسب شامل: كتابخانه، لابراتوار زبان، كلاس‌های آموزشی، سالن كنفرانس، كارگاه‌های ترجمه و امكانات استفاده میكروفیلم، میكرو فیش و بخش‌های مختلف مورد نیاز دیگر.

ب: ایجاد كتابخانه تخصصی زبان و ترجمه با ظرفیت شش هزار جلد شامل:

دائره المعارف‌ها، فهرست‌های كتاب‌شناسی، تاریخ و جغرافیای كشورهای مختلف و فرهنگ‌های زبان‌شناسی در57 زبان كه عبارتند از: آلبانیایی، آلمانی، اردو، ارمنی، ازبكی، اسپانیایی، اسپرانتو، افریكنز، انگلیسی، ایتالیایی، ایرلندی، بلغارستانی، پالی، پرتغالی، پشتو، تامیلی، تركی آذربایجانی، تركی استانبولی، تلگو، بنگالی، تیبیتان، چك، چینی، دانماركی، دری، روسی، رومانیایی، ژاپنی، سانسكریت، سریانی، سوئدی، سواحلی، سومالی، صربوكرواتی، عبری، عربی، فارسی، فرانسه، فنلاندی، قرقیزی، قزاقی، كردی، كرواتی، كره‌ای، كُنری، كونكانی، گیلكی، لاتین، لهستانی، لیتوانی، ملیالم، مجاری، مراتی، نروژی، هلندی، هندی و یونانی.

ج: پیش بینی مكانهای مناسب برای اسكان و پذیرایی از اساتید زبان و لغت از كشورهای مختلف.

پروژه های جاری ترجمه های قرآن در موسسه

ترجمه انگلیسی

از چاپ اولین ترجمه قرآن مجید به زبان انگلیسی كه در سال 1648 م توسط آلكساندر راس از روی ترجمه فرانسوی دوریه انجام گرفت، حدود سه قرن و نیم می‌گذرد. دومین ترجمه قرآن به زبان انگلیسی، حدود 90 سال بعد از آن به چاپ رسید. این ترجمه كه جرج سیل آن را از روی متن عربی انجام داده بود، بیش از 150 سال در میان انگلیسی زبانان، بی‌رقیب بود و بارها در انگلستان و آمریكا به چاپ رسید. از اواخر قرن نوزدهم به بعد، ترجمه‌هایی جدید از قرآن كریم به بازار عرضه شد، كه تاكنون آمار آنها به 80 ترجمه رسیده است. كمتر سالی می‌گذرد كه در آن، یك یا چند ترجمه به زبان انگلیسی عرضه نشود. به رغم اینكه در طول قرون گذشته مترجمان قرآن تجربه‌های فراوانی در این كار به دست آورده و آثار ارزشمندی از خود بر جای گذاشته‌اند، كمتر ترجمه‌ای به چشم می‌خورد كه از كاستیها و مسامحات خالی باشد. به همین سبب مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی بر آن شد تا با كمك گرفتن از افراد خبره، به ترجمه‌ای كه از دقت، سلاست و روانی برخوردار باشد اقدام كند. برای این كار، جناب آقای سید علی قلی قرایی، سردبیر پیشین فصلنامه انگلیسی «توحید» كه در ترجمه متون دینی سابقه‌ای طولانی دارد انتخاب و كار آغاز گردید. پس از گذشت پنج سال تلاش، به خواست خدا ترجمه پایان یافت و به چاپ رسید. برای آگاهی از ویژگیهای این ترجمه تذكر نكات زیر لازم است:

1. ترجمه با نثری سلیس و روان و خالی از واژگان متروك و كهن نگارش یافته است.

2. این ترجمه بر اساس منابع مهم تفسیری، به ویژه تفاسیر مأثور از امامان اهل بیت علیهم السلام انجام گرفته است.

3. در این ترجمه از جدیدترین نظریه‌های علمی درباره فن ترجمه استفاده شده است.

4. از دخالت دادن تعصبات فرقه‌ای در ترجمه و توضیحات پرهیز شده است.

5. چنانچه در آیه قرائت یا تفسیر دیگری وجود داشته كه از اهمیت برخوردار بوده، به آن قرائت یا تفسیر نیز اشاره شده است.

6. ترجمه و متن در دو ستون موازی قرار گرفته‌اند، به گونه‌ای كه هر بخشی از متن كه در یك سطر آمده ترجمه آن نیز در سطر مقابل قرار گرفته است. این روش در ترجمه‌های قبلی سابقه نداشته است.

7. واژه نامه، فهرست اصطلاحات و علایم وقف در پایان ترجمه آمده است.

امید است این ترجمه در راستای اتخاذ مبنایی علمی در ترجمه قرآن به زبانهای گوناگون دنیا، گامی اصولی و تعیین كننده باشد.

بر این ترجمه دو تقریظ نوشته شده است؛ یكی توسط پروفسور حامد الگار از كالیفرنیا و دیگری به وسیله آقای لگن هاوزن، و نیز دو جایزه ارزشمند را به خود اختصاص داده كه یكی جایزه جهانی كتاب سال 1382 و دیگری انتخاب به عنوان كتاب سال حوزه علیمه قم است.

ترجمه و تفسیر قرآن مجید به زبان فرانسه

قرآن مجید تاكنون سی و دو بار به زبان فرانسه ترجمه شده است. برخی از این ترجمه‌ها، به خصوص نخستینِ آنها كه به وسیله خاورشناسان انجام شده، عاری از جهت‌گیری‌های عقیدتی نیست. برخی دیگر، كه همچنان دستاورد خاورشناسان است، از لحاظ محتوا و درك معانی قرآن دارای ضعفهایی است. دسته سوم نیز، كه اغلب به وسیله خود مسلمانان انجام شده، فاقد زبانی پیراسته است. از این رو مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی، درصدد برآمد ترجمه نوینی به زبان فرانسه ارائه دهد كه نقصهای مذكور در آن راه نیافته باشد، و خوشبختانه توانست در این مهم از همكاری آقایان یحیی علوی(كریستیان بنو) مسلمان فرانسوی الاصل و دكتر در فلسفه و عرفان اسلامی، و جواد حدیدی، دارای تحصیلات حوزوی و درجه دكتری در زبان و ادبیات فرانسه، بهره‌مند گردد. كتاب حاضر، در 624 صفحه، كه ترجمه و شرح سوره‌های فاتحه و بقره را در بر دارد، نتیجه سه سال كار مشترك آنان و شامل بخشهای پنجگانه زیر است :

1. ترجمه فرانسوی آیات همراه با متن عربی آنها.

2. شرح مطالعات و تحقیقات مترجمان در مورد هر كلمه یا آیه، همراه با بسامد كلمات در سوره‌های دوگانه.

3. ترجمه كلمه به كلمه آیات در ستونهای دو ردیفی.

4. واژه‌نامه بسامدی عربی - فرانسه سوره‌های دوگانه.

5. واژه‌نامه بسامدی عربی - فرانسه سوره‌ها.

كوشش بر آن بوده است كه ترجمه‌ای اصیل، بدون اقتباس از ترجمه‌های فرانسوی پیشین و فقط با توجه به تفاسیر و منابع عربی، كه فهرست آنها در پایان كتاب آمده است، ارائه شود. چنین كاری در زبانهای اروپایی تاكنون سابقه نداشته است. امید آنكه خداوند توفیق دهد تا مجلدات دیگر ترجمه نیز(جمعآ در پنج مجلد)، یكی پس از دیگری منتشر گردد.

درباره این ترجمه هم دو نقد ارزشمند در مطبوعات فرانسه به چاپ رسیده كه ترجمه آنها در مجلّه ترجمان وحی شماره‌های 11 و 12 چاپ شده است.

ترجمه قرآن مجید به زبان تركی آذربایجانی

تاكنون بیش از یكصد بار قرآن كریم به لهجه‌های گوناگون زبان تركی ترجمه شده است كه از میان آنها ده نوع به زبان تركی آذربایجانی اختصاص دارد. برخی از این ترجمه‌ها، به خصوص ترجمه‌های كلاسیك تركی آذربایجانی، از لحاظ محتوا، انعكاس معانی، مطابقت افعال در ترجمه و متن و انتخاب معادل دقیق واژگان در سطحی عالی قرار دارند، ولی از حیث زبان و ادبیات دارای ضعفهایی هستند.

ترجمه‌های معاصر، به عكس ترجمه‌های كلاسیك و كهن، اگرچه دارای نثری شیوا و سلیس و ادبیاتی فنی هستند، امّا از لحاظ محتوا و انتخاب معادل، لغزشهایی دارند. نفوذ سلیقه‌های مذهبی و عقیدتی در این گونه ترجمه‌ها مزید بر علت شده است. از این رو مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی درصدد برآمد با توجه به نیاز مسلمانان آذربایجان و ترك‌زبانان، ترجمه‌ای جدید به زبان تركی آذربایجانی تدوین كند كه حتی الامكان شامل نكات مثبت ترجمه‌های پیشین و عاری از عیب و نقص و لغزش آنها باشد. خوشبختانه پس از پنج سال تلاش توانست با همكاری آقای رسول اسماعیل‌زاده دوزال كه دارای تحصیلات فقه و حقوق و تحقیقات توركولوژی است، و با یاری گروه مطالعات قرآنی مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی ترجمه قرآن را به زبان تركی آذربایجانی با سه الفبای سیریلیك(كریل) و الفبای اصیل تركی(الفبای عربی) و الفبای لاتینی به چاپ برساند. ترجمه حاضر به شكل آكادمیك و مستقیمآ از متن اصلی قرآن و با نثری شیوا و سلیس، بدون دخالت دادن سلیقه‌های مذهبی و عقیدتی، و مطابق با آخرین پژوهشهای قرآنی و یافته‌های تفسیری و علمی به علاقه‌مندان عرضه شده است.