پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران
ریاست: حسینعلی قبادی
کشور: ایران
شهر: تهران
نوع فعالیت:آموزشی و پژوهشی
سایت: http://www.ihcs.ac.ir
ایمیل: Info@ihcs.ac.ir
تلفن: ۸۸۰۴۶۸۹۱-۳
آدرس: تهران - خیابان کریمخان زند . بین ایرانشهر و سپهبد قرنی . پلاک 178

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال 1360 با تصویب هیأت دولت، 12 مؤسسه که هر کدام به گونه‌ای در رشته‌های مختلف، فعالیت پژوهشی داشتند، با هم ادغام شدند و سازمانی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تحت عنوان «مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» تأسیس و آغاز به کار کرد.

مؤسسه‌های ادغام شده عبارت بودن از: انجمن حکمت و فلسفه ایران؛ بنیاد شاهنامه فردوسی؛ بنیاد فرهنگ ایران؛ بنیاد فرهنگ و هنر ایران؛ پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران؛ پژوهشگاه علوم انسانی؛ فرهنگستان ادب و هنر ایران؛ فرهنگستان زبان ایران؛ فرهنگستان علوم ایران؛ مرکز اسناد فرهنگی آسیا؛ مرکز ایرانی تحقیقات خارجی؛ مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌‌ها

مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی در سال 1369، پس از تغییر سازمان و تشکلات آن، از سوی «شورای گسترش آموزش عالی» عنوان پژوهشگاه گرفت و تشکیلات سازمانی آن در خرداد ماه سال 1372 به تصویب نهایی سازمان امور اداری و استخدامی کشور رسید. در سال 1373، شورای عالی پژوهشگاه به منظور تأکید بر گرایش علوم انسانی در تحقیقات پژوهشگاه، عنوان «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» را برای این نهاد برگزید که از تصویب شورای عالی گسترش آموزش عالی نیز گذشت.

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مؤسسه‌ای پژوهشی است که به طور عمده وظیفه تحقیق در علوم انسانی (ادبیات، تاریخ، فلسفه و علوم حکمی، ادیان و معارف دینی، عرفان، زبان شناسی، علوم اجتماعی، اقتصاد تطبیقی، علوم سیاسی و ...) و همچنین  مطالعه فرهنگ‌های مختلف بشری را به عهده دارد.

در حال حاضر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بزرگترین نهاد پژوهشی کشور است که در زمینه علوم انسانی و بررسی شناخت فرهنگ دیرپای اسلامی – ایرانی پژوهش می‌کند. پژوهشگران و اعضای این مؤسسه علمی و پژوهشی که میراث داران فرهنگ و علم و تمدن کهن اسلامی – ایرانی به شمار می‌آیند، فریضه خویش می‌دانند که طبق موازین عقل و به دور از احساسات تفخر آمیز، همت به کار دارند تا میراث گذشتگان را پاس بدارند و با کوشش و تحقیق مجدانه بر غنای آن بیفزایند و این همه را چرا راه آینده سازند. باشد که خواب نوشین بامداد رحیل به بیداری سحرگاهی، بلکه قافله سالاری دوباره جامعه اسلامی مان در کاروان معرفت و علم بشری بینجامد.

اهداف و وظایف پژوهشگاه

پژوهش و تحقیق و تتبع در تمامی حوزه‌های علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و کمک به توسعه بیشتر علوم انسانی در کشور از جمله اهداف و وظایف اصلی این پژوهشگاه به شمار می‌رود. هم اکنون مأموریت‌ها و چشم اندازهای آتی پژوهشگاه با توجه به مقتضیات جوامع امروزی در حال تغییر و تحول اساسی است که بر اساس آن امید می‌رود این پژوهشگاه بتواند در تغییر و تحولات اساسی در حوزه علوم انسانی نقشی مهم ایفا نماید. با این حال با توجه به وضعیت فعلی اهم وظایف بخش های مختلف پژوهشگاه را می‌توان در دو مورد زیر خلاصه کرد. اولین وظیفه اصلی پژوهشگاه انجام پژوهش در حوزه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است و «معاونت پژوهشی و تحصیلات تکمیلی» وظیفه اداره پژوهشهای علمی، نظارت بر حسن اجرای طرح‌های پژوهشی و پیگیری انتشار آنها را زیر نظر ریاست پژوهشگاه بر عهده دارد.

دومین وظیفه نیز به آموزش نیروی انسانی مجرب و تعلیم دانشجویان و تربیت پژوهشگران در حوزه‌های مختلف علوم انسانی ارتباط دارد؛ که از طریق بخش تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه انجام می‌شود.

پژوهشکده ها و گروههای پژوهشی

پژوهشکده‌‌ها وظیفه برنامه‌ریزی، هماهنگی، نظارت، هدایت، حمایت و اجرای طرح‌های پژوهشی را در چهارچوب مقررات و سیاست‌های پژوهشگاه بر عهده دارند. هم اکنون 11 پژوهشکده در رشته‌های مختلف به پژوهش در حوزه‌های تخصصی مشغول هستند. این پژوهشکده‌ها عبارتند از:

• پژوهشکده  زبان و ادبیات (گروههای پژوهشی:‌ بنیادین، ادبی در موضوعات مختلف، تحقیقات میان رشته‌ای، ترجمه، ادبیات و کاربردهای اجتماعی)
• پژوهشکده تاریخ ایران (گروههای پژوهشی: تاریخ اقتصادی ایران، تاریخ اجتماعی ایران، تاریخ فرهنگی، تاریخ سیاسی ایران، تاریخ ایران فرهنگی)
• پژوهشکده مطالعات تطبیقی اقتصاد و مدیریت (گروههای پژوهشی: اندیشه‌‌های اقتصادی، اقتصاد تطبیقی، نظام‌های اقتصادی، مدیریت راهبردی، دانش و پژوهش، مدیریت فرهنگی)
• پژوهشکده مطالعات اجتماعی (گروههای پژوهشی: جامعه‌شناسی نظری ـ فرهنگی، بررسی مسائل اجتماعی و روانشناختی ایران، جامعه شناسی تاریخی ایران، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، مطالعات توسعه، امنیت و جامعه، مطالعات زنان)
• پژوهشکده زبان شناسی (گروههای پژوهشی: حوزه نظری، حوزه کاربردی، حوزه میان رشته‌ای)
• پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات (گروههای پژوهشی: مطالعات نظری سیاست، مطالعات راهبردی و کاربردی فرهنگ و ارتباطات، مطالعات بین‌رشته‌ای فرهنگ و ارتباطات)
• پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب و تمدن اسلامی (گروههای پژوهشی: مطالعات نظری سیاست، مطالعات کاربردی سیاست، روابط بین‌الملل، فلسفه سیاسی، نظریه‌پردازی انقلاب اسلامی، تمدن اسلامی)
• پژوهشکده حکمت معاصر (گروههای پژوهشی: مطالعات تطبیقی عرفان، مطالعات قرآنی و حدیث، حکمت اسلامی معاصر، فلسفه برای کودکان (فبک)، کلام و فلسفه دین)
• پژوهشکده غرب شناسی و علم پژوهی (گروههای پژوهشی: تاریخ و تمدن غرب، دین و فرهنگ غرب معاصر، آینده پژوهی، تاریخ علم و تمدن، منطق روش‌شناسی، فلسفه علم و فناوری)
• پژوهشکده اخلاق و تربیت (گروههای پژوهشی: مطالعات بنیادنی اخلاق، مطالعات کاربردی اخلاق، فلسفه تعلیم و تربیت، علم النفس و روانشناسی)
• پژوهشکده مطالعات تطبیقی حقوق (گروههای پژوهشی: جرم شناسی و پیشگیری، حقوق رسانه، فلسفه و حقوق، خانواده، حقوق فکری و معنوی، مطالعات انتقادی حقوق بشر، حقوق و اقتصاد)
• پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل (گروههای پژوهشی: مطالعات روابط بین الملل٫ مطالعات کاربردی سیاست٫ مطالعات نظری سیاست)
• پژوهشکده فرهنگ معاصر
• پژوهشکده مطالعات قرآنی

تحصیلات تکمیلی

پژوهشگاه از سال 1368 اقدام به برگزاری دوره‌های آموزشی در کنار کار اصلی پژوهشی خویش کرده است و امروزه با بیش از 30 سال سابقه فعالیت در اجرای دوره‌های تحصیلات تکمیلی، موفق به راه اندازی 12 رشته در مقطع کارشناسی ارشد و 10 رشته در مقطع دکتری تخصصی شده است.

برای اولین بار در سال 1368 رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، تاریخ ایران دوره اسلامی و زبانشناسی همگانی در مقطع کارشناسی ارشد، راه اندازی شد. سال 1376 و تأسیس رشته علوم سیاسی، سرآغاز راه اندازی دوره‌های دکتری تخصصی در پژوهشگاه شد.

رشته‌های مقطع کارشناسی: زبان و ادبیات فارسی / زبانشناسی همگانی / تاریخ ایران اسلامی / فرهنگ و زبانهای باستانی / ادیان و عرفان / فلسفه غرب / فلسفه و کلام اسلامی / زبان و ادبیات عرب / علوم اقتصادی / پژوهش علوم اجتماع / دین و رسانه / مدیریت رسانه

رشته‌های مقطع دکتری : علوم سیاسی زبان شناسی همگانی / فرهنگ و زبانهای باستانی / زبان و ادبیات فارسی / فلسفه علم و فناوری . تاریخ علم دوره اسلامی / انقلاب و تمدن اسلامی / تاریخ ایران بعد از اسلام / حکمت متعالیه / فلسفه دین

در طی این 25 سال 1184 نفر دانشجو در 20 رشته مختلف علوم انسانی پذیرفته شده است. تولید دانش و انتشار بیش از 600 اثر علمی ـ پژوهشی ، پایان نامه و رساله در رشته‌های تخصصی و  تربیت بیش از 770 نفر دانش آموخته و پژوهشگر از افتخارات پژوهشگاه در این حوزه هستند.

هم اکنون رویکرد اصلی تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه حرکت به سمت دوره‌های تحصیلات تکمیلی پژوهش محور است. 

کتابخانه مرکزی

کتابخانه مرکزی در ساختمکان اصلی پژوهشگاه قرار دارد، این کتابخانه در سال 1361 از ادغام چندین مجموعه دیگر شکل گرفته است و هم اکنون یکی از غنی‌ترین مجموعه‌ها در زمینه علوم انسانی کشور را در اختیار دارد. مجموعه این کتابخانه بالغ بر 100 هزار جلد کتاب است که حدود 45 هزار جلد از کتابها به زبان‌های فارسی و ترکی و حدود 55 هزار جلد نیز به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی و سایر زبانهاست. این کتابخانه همچنین دارای آرشیوی بالغ بر 50 هزار نسخه از نشریات فارسی، انگلیسی و فرانسه را نیز در اختیار دارد که در قالب 803 عنوان نشریه فارسی و 385 عنوان نشریه ادواری انگلیسی و فرانسوی قرار دارند. همچنین بیش از 1000 عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری و تعداد محدودی عکس نسخ خطی و تعدادی لوح فشرده و نقشه نیز در این کتابخانه موجود است. استفاده از منابع کتابخانه برای تمامی پژوهشگران و دانشجویان آزاد است. اعضای هیأت علمی، پژوهشگران، کارمندان و دانشجویان پژوهشگاه نیز می‌توانند طبق ضوابط مصوب کتاب را امانت بگیرند. همچنین متخصصان، پژوهشگران و دانشجویان علوم انسانی سراسر کشور می‌توانند از طریق خدمات مرجع الکترونیکی کتابخانه با همکاران کتابخانه در ارتباط بوده و اطلاعات خود را به دست آورند. علاوه بر کتابخانه مرکزی، کتابخانه استاد مینوی نیز از جمله بخش‌های وابسته به پژوهشگاه هست که وقف شادروان استاد مجتبی مینوی است و در خیابان شریعتی قرار دارد. مجموعه این کتابخانه بالغ بر 20 هزار جلد کتاب به زبان‌های مختلف و در حوزه ایرانشناسی و فرهنگ است. همچنین کتابخانه مرحوم دانش پژوه که در طبقه دوم ساختمان مینوی قرار دارد بالغ بر 4500 عنوان کتاب به زبانهای مختلف موجود دارد. قابل ذکر است تمامی منابع موجود در این کتابخانه از طریق اینترنت قابل جستجو هستند.  

انتشارات پژوهشگاه

انتشارات پژوهشگاه با هدف تولید و توزیع کتاب و انتشار آثار محققان داخل و خارج پژوهشگاه فعالیت می‌کند. با توجه به امکانات و تجارب موجود، امروزه ظرفیت چاپ کتاب از میزان 20 عنوان به بیش از 60 عنوان کتاب در سال افزایش یافته است. تاکنون بیش از 700 عنوان کتاب در این واحد منتشر شده است. انتشارات پژوهشگاه براساس مصوبات «شورای چاپ و نشر» به انتشار آثار پژوهشگران پژوهشگاه، اعم از طرحهای مصوب داخلی و کارهای غیر موظف آنان اقدام می‌کند و چنانچه آثار پژوهشگران و دانشوران غیر عضو پژوهشگاه تصویب شود، به چاپ و توزیع آنها نیز اقدام می‌کند. 

سایر مراکز و بخش‌ها

• مرکز تحقیقات امام علی (ع): شناسایی و عرضه ابعاد اجتماعی سیره نظری و عملی امام علی (ع)، به جامعه بشری بمنظور حرکت به سوی جامعه علوی، از اهداف تاسیس این مرکز است.
• شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی: شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در سال 1374 به منظور کمک به توسعه علوم انسانی، آگاهی مجامع علمی، برنامه ریزان آموزشی و فرهنگی، استادان و دانشجویان از کیفیت متون منتشر شده در حوزه علوم انسانی به ویژه متون درسی و کمک درسی دانشگاهی، تأسیس شد.
•  مرکز اسناد فرهنگی آسیا: این مرکز موظف به گردآوری، طبقه بندی و انتشار اطلاعات مربوط به اسناد و مدارک فرهنگی و تشویق و کمک به پژوهشها و بررسی‌های فرهنگی ملل آسیایی و تربیت پژوهشگر در این زمینه و همچنین گسترش تفاهم فرهنگی میان ملل در سال 1355 در تهران تأسیس شد. 

مجلات علمی پژوهشی

مجلات علمی پژوهشی متعددی توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و در حوزه‌های مرتبط با پژوهشکده‌ها و گروه‌های پژوهشی موجود در پژوهشگاه منتشر می‌شوند. عنوان این مجلات علمی پژوهشی به قرار زیر است:

ـ نشریه پژوهش‌ نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی: بررسی و نقد منابع، برنامه‌های آموزشی و پژوهشی و شیوه‌های اجرایی برنامه‌های علوم انسانی

ـ نشریه پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی: پژوهش‌هایی در حوزه تاریخ اجتماعی و اقتصادی در ایران

ـ نشریه آفاق الحضاره الاسلامیه: به زبان عربی و در زمینه پژوهش در علوم اسلام اعم از کلام، فقه و تاریخ اسلامی

ـ نشریه جستارهای تاریخی: ‌پژوهش‌هایی در حوزه تاریخ ایران با اولویت تاریخ فرهنگی

ـ نشریه پژوهش‌های علم و دین: پژوهش در حوزه‌های مطالعاتی مرتبط با علم و دین

ـ نشریه ادبیات پارسی معاصر: تحقیقات ادبی معاصر، پژوهش در متون نظم و نثر معاصر اعم از داستان، شعر و طنز، نظریه‌های ادبی و ادبیات تطبیقی در ارتباط با جهان معاصر

ـ نشریه منطق پژوهی: پژوهش در موضوعات منطق قدیم، منطق جدید، فلسفه منطق،‌ منطق تطبیقی

ـ نشریه اقتصاد تطبیقی: مطالعات تطبیقی بین مکاتب و نظریه‌های مختلف اقتصادی و مطالعات بین رشته‌ای اقتصادی

ـ نشریه حکمت معاصر: پژوهش در موضوعات فلسفه، کلام و عرفان اسلامی معاصر

ـ نشریه کهن نامه ادب پارسی: پژوهش در متون نظم و نثر کهن، تصحیح متون،‌ نقد و بررسی متون و نقد ادبی ادبیات پارسی

ـ نشریه تحقیقات تاریخ اجتماعی: پژوهش در موضوعات اجتماعی با نگاه تاریخی

ـ نشریه زبان شناخت: پژوهش در خصوص زبان شناسی تاریخی و همگانی

ـ نشریه تفکر و کودک: پژوهش‌های مرتبط با فکر پروری و خلاقیت در کودکان

ـ نشریه غرب شناسی بنیادی: پژوهش در موضوعات اساسی فلسفه غرب

ـ نشریه پژوهش نامه زنان: پژوهش در محورهای سیاست، فرهنگ و اقتصاد در موضوع منزلت زن

ـ نشریه پژوهش‌نامه علوی: پژوهش در خصوص فرهنگ و معارف علوی

ـ نشریه جامعه پژوهی فرهنگی:‌ پژوهش در موضوعات جامعه شناسی، انسان شناسی و روان شناسی اجتماعی با رویکرد فرهنگی

ـ نشریه جستارهای فلسفه دین: پژوهش در موضوعات اساسی فلسفه دین

ـ نشریه رسانه و فرهنگ: پژوهش در خصوص نقش رسانه در فرهنگ سازی و تاثیر و تاثر متقابل

ـ نشریه فلسفه علم: پژوهش‌هایی  در فلسفه علم با تاکید بررسی مبانی نظری علم در ایران

ـ نشریه جستارهای سیاسی معاصر: پژوهش‌های مرتبط با سیاست نظری و عملی و اندیشه سیاسی در اسلام