مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی

مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
ریاست: سید محمد کاظم موسوی بجنوردی
کشور: ایران
شهر: تهران
تأسیس: 1362 ش
نوع فعالیت:پژوهشی
سایت: https://cgie.org.ir/
ایمیل: president@cgie.org.ir
تلفن: 22280295 22297688
آدرس: تهران - نیاوران - کاشانک - نرسیده به آجودانیه - شماره 210
بخش‌ها: بخش گزینش عناوین، بخش پرونده های علمی، بخش های علمی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی(دبا)، بخش های علمی دانشنامة ایران(دانا)، کتابخانه، بخش ترجمة دائرةالمعارف به زبان عربی(داک)، بخش ترجمة دائرةالمعارف به زبان انگلیسی(اسلامیکا)، بخش دانشنامة فرهنگ مردم ایران، بخش دانشنامة خلیج فارس، بخش دانشنامة بزرگ تهران، بخش دانشنامة زبانها و گویشهای ایرانی، بخش تدوین فهرست مقاله های فارسی، بخش کردشناسی
موضوعات کاری:اسلام، ایران

مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی مؤسسه‌ای علمی ـ پژوهشی است که در اسفند ماه 1362 به منظور تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و کتب مرجع در ابعاد مختلف معارف بشری به‌ویژه فرهنگ و تمدّن اسلامی و ایرانی بنیاد نهاده شد. برای تحقّق این هدف، پی‌ریزی سازمان علمی توانا و منسجمی ضروری می‌نمود. بدین سبب، طرّاح و بنیان‌گذار این مرکز، سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تعدادی از برجسته‌ترین دانشمندان و محققان ایرانی را به همکاری فرا خواند. اعضای این گروه که هستۀ اولیۀ سازمان علمی دایرة‌المعارف را تشکیل می‌دادند، با بررسی شیوه‌های دانشنامه نگاری، به تبیین راههای وصول به این اهداف و تهیه و اجرای طرحی علمی پرداختند و به عنوان نخستین گام، تألیف دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را در دستور کار خود قرار دادند. اجرای طرح عملاً از اواسط سال 1363 آغاز شد. اگرچه در آغاز، دشواریهایی به لحاظ گردآوری ابزارهای تحقیق، به‌ویژه ایجاد کتابخانه‌ای غنی مشتمل بر اصیل‌ترین و معتبرترین منابع تاریخ و فرهنگ اسلامی و ایرانی، وجود داشت، ولی به تدریج به موازات تشکیل و توسعۀ کتابخانه، سازمان علمی مرکز نیز با دعوت از محقّقان شناخته شده و نیز پژوهشگران جوان گسترش یافت و هم اکنون بیش از سیصد نفر از اساتید، مؤلفین و پژوهشگران بصورت پیوسته و وابسته، به تدوین آثار دانشنامه‌‌ای و تحقیقات خاص اشتغال دارند. تاکنون بیش از 850 هزار جلد کتاب و نشریۀ ادواری در کلیۀ زمینه‌های تاریخ و فرهنگ اسلامی به زبانهای مختلف در کتابخانۀ این مرکز گرد آمده است و این کتابخانه را به بزرگ‌ترین کتابخانۀ تخصصی کشور تبدیل کرده است. کتابخانۀ دیجیتال نیز با دهها هزار عنوان بصورت تمام متن از طریق شبکۀ اینترانت داخلی مرکز در اختیار نویسندگان قرار دارد. اتصال مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به شبکه‌های رایانه‌ای جهانی، ارتباط علمی استوارتری میان این مرکز و دیگر مؤسسات پژوهشی و کتابخانه‌های بزرگ جهان ایجاد کرده، و سبب غنای بیشتر این کتابخانه شده است.

شورای عالی علمی مرکز متشکل از 46 نفر از مدیران بخشها و مشاوران علمی و ویراستاران ارشد، بر کلیۀ فعالیتهای علمی نظارت مستقیم دارد. این شورا هر ماه برای تعیین سیاستهای کلی تشکیل می‌شود و مصوّبات آن برای نویسندگان لازم الاجراست. روش کار برای دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی چنین است: از آغاز فعالیت مرکز، بخش گزینش عناوین ضمن بررسی انواع دانشنامه‌ها و کتب مرجع و بسیاری از منابع مهم تاریخ و ادب و فرهنگ اسلامی، انبوهی مدخل استخراج کرد. در عین حال توسط مدیران بخشها و محققان پیوسته و وابسته، مدخلهای دیگری با مستندات آنها به بخش گزینش اعلام شد و می‌شود. این مدخلها بر حسب موضوع، به بخشهای پژوهشی مرکز تقسیم می‌شود و هر بخش دارای کُد مخصوصی است که به مدخلهای همان بخش تعلق می‌گیرد. این مدخلها بر حسب حروف الفبا به تدریج که در دستور کار قرار می‌گیرد، مجدداً توسط بخشهای مربوطه بررسی می‌شود و آنگاه در کمیته‌ای مرکب از معاونت پژوهشی، مدیر بخش گزینش عناوین و مدیر یا معاون بخش پژوهشی مربوطه مطرح می‌گردد و کمیت آنها نیز تعیین می‌شود و پس از تصویب سرویراستار برای کار به همان بخش رسماً ابلاغ می‌شود.

دیگر طرحهای دانشنامه‌ای معمولاً دارای یک یا دو مدیر علمی و یک مدیر اجرایی است. روند کار در این موارد اندکی متفاوت است. مدخلهای اولیه توسط مدیر طرح و ضمن مشورت با شورای آن دانشنامه ارائه می‌شود و سپس توسط بخش گزینش عناوین، پس از مشورت با استادان دیگر و مدیر طرح، تهذیب و تکمیل می‌شود و برای تألیف و تدوین به بخش مخصوص خود ابلاغ می‌گردد.

برای هر یک از مدخلهای دانشنامه‌ها پرونده‌ای علمی مشتمل بر مهمترین منابع موجود، توسط بخش مخصوص پرونده‌های علمی تشکیل و به بخش یا بخشهای مربوطه ارسال می‌گردد. اهمیت این پرونده‌ها از آنجاست که نویسندگان وابسته را از حضور در مرکز، تا اندازۀ زیادی بی‌نیاز می‌کند. البته باید گفت در بسیاری موارد نویسندگان خبره و اهل تحقیق خود منابعی به پرونده می‌افزایند. در این صورت پس از تألیف مقاله، پروندۀ مذکور بر اساس آن مقاله تکمیل می‌گردد. هر یک از مقالات مربوط به انواع طرحها، پس از تألیف باید به تأیید معاونت پژوهشی و مدیر بخش مربوطه برسد. آنگاه ارجاعات درون متنی مقاله توسط پژوهشگران مخصوص، مورد بررسی و مقابله قرار می‌گیرد و در صورتی که خللی یا اشتباهی در ارجاع دیده شود، طی گزارش آن موارد را به نظر سرویراستار و مدیر بخش مربوطه و سرانجام نویسندۀ مقاله می‌رسانند.پس از اصلاح مقاله، مدیر بخش به ویرایش علمی و محتوایی مقاله می‌پردازد و آنگاه مقاله وارد جریان ویرایش فنی و حروف‌چینی و صفحه‌آرایی و چاپ می‌شود. در هر یک از این مراحل، مقاله باید به تأیید و امضاء سرویراستار برسد. پس از امضاء نهایی سرویراستار، مقاله ابداً دچار تغییر نخواهد شد.

مدخلهایی که برای دائرةالمعارف بزرگ اسلامی پیش‌بینی می‌شود، کلیۀ زمینه‌های خرد و کلان فرهنگ و تمدن اسلامی، مانند قرآن ‌شناسی، فقه، حدیث، تاریخ سیاسی و اجتماعی، جغرافیای تاریخی و انسانی، اسلام و فرقه‌های اسلامی اعم از فرق مذهبی و مکاتب کلامی، فلسفه و عرفان، زبان و ادبیات سرزمینهای اسلامی، تاریخ علوم ریاضی و طبیعی، هنر و معماری در سرزمینهای اسلامی، مردم‌شناسی، و نیز جنبه‌های فرهنگ بومی و محلی اقوام مسلمان را در بر می‌گیرد. این تنوّع در موضوعات و مدخلهای دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، از یک سو امتیاز آن را بر دانشنامه‌های مشابه که به برخی از موضوعات تمدن اسلامی توجه بیشتری مبذول داشته‌اند، نشان می‌دهد و از سوی دیگر کوششهای گسترده‌تر و عمیق‌تری را برای دستیابی به نکات و جزئیات مهمی از این فرهنگ و تمدن که مورد غفلت قرار گرفته است، طلب می‌کند. ازاین‌رو اصحاب دائرةالمعارف در تألیف و تحقیق، بر منابع اصیل و معتبر و مستند و کهن تکیه دارند و البته از تحقیقات جدید نیز استفاده می‌کنند و می‌کوشند تا عناصر مختلف تاریخ سیاسی و اجتماعی و علمی و ادبی و هنری اسلامی را بی‌طرفانه و با نگاهی علمی از منابع اصلی استخراج کنند و در قالب مقالات منسجم و مستند عرضه نمایند. به این دلیل مدخلها و موضوعاتی در این دائرةالمعارف مطرح شده که برخی از آنها برای اولین بار مورد تحقیق دقیق قرار می‌گیرند.